تورم و گرانی در جمهوری اسلامی
یکی از مشکلات اقتصادی که در همه جای دنیا و ایران وجود دارد مسئله «افزایش قیمت کالاها» در بازار است. مسئله‌ای که به آن «تورم» می‌گویند و اصطلاح عمومی آن «گرانی» است. اما این دو واژه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.
تفاوت گرانی با تورم
افزایش قیمت کالاها گاهی عامل واقعی دارد. مانند افزایش تقاضا یا کاهش عرضه که باعث تغییر قیمت یک کالا در جامعه می‌شود. مثلا در فصل زمستان عرضه گوجه فرنگی کاهش می‌یابد اما تقاضا همچنان باقی است؛ به همین دلیل قیمت گوجه فرنگی در بازار دو یا سه برابر می‌شود. گاهی افزایش هزینه‌های تولید باعث گرانی می‌شود. مثلا افزایش قیمت ارز باعث می‌شود تجهیزات یک کارخانه با هزینه بیشتری تامین شود و همین مسئله منجر به گرانی یک کالا می‌شود. به افزایش قیمت کالاها براساس عوامل واقعی، «گرانی» می‌گویند.
اما افزایش قیمت کالاها گاهی عامل غیرواقعی دارد که به آن «تورم» گویند. درواقع تورم به معنای افزایش قیمت کالاها نیست، بلکه به معنای کاهش ارزش پول ملی و قدرت خرید افراد جامعه است. برای مثال ترازویی را تصور کنید که کالاهای بازار روی یک کفه و پول در کفه دیگر قرار دارد. گرانی به معنای سنگین‌تر شدن کفه کالاهای بازار است و تورم به معنای سبک‌تر شدن کفه پول(کاهش ارزش پول) در جامعه است.
شاخص تورم
برای بررسی میزان تورم در جامعه، اقتصاددانها شاخصی را برای تشخیص تورم قرار دادند که از دو روش به دست می‌آید: 1. گاهی تورم یکساله را محاسبه و اعلام می‌کنند. در این روش، قیمت 475 قلم کالا را از چند نقطه شهری و روستایی در کشور بررسی کرده و میانگین دوازده ماهه آن سنجیده شده و عدد تورمی آن سال را اعلام می‌کنند. 2. گاهی میانگین قیمت کالاها را در اسفند سال 98 با قیمت اسفند سال 99 مقایسه کرده و اعلام می‌کنند تورم نقطه به نقطه در یکسال گذشته مثلا 40% بوده است.
تاریخچه تورم در ایران
از سال 1308 که ر ضاخان ریال را جایگزین تومان کرد و در واقع پول اعتباری در ایران پایگذاری شد، اقتصاد ایران برای اولین بار پدیده تورم را تجربه کرد! اولین تورم شاخص در اقتصاد ایران، سال 1311 رخ داد که سطح عمومی قیمت‌ها 35% افزایش پیدا کرد. در سالهای بعدی نیز شاهد تورم بودیم اما سنگین‌ترین تورم در اقتصاد ایران مربوط به دوره محمدرضا پهلوی و سال 1322 است که تورم 110% را تجربه کردیم!
بعد از انقلاب نیز همه ساله تورم‌های مختلفی را تجربه کرده‌ایم. میانگین تورم در 42 سال اخیر حدود 28% بوده‌است. کمترین میزان آن در سال 1364 بود که تورم 9% وجود داشته و بیشترین میزان تورم نیز مربوط به سال 1374 و میزان 50% بوده‌است.
نقش بانک در افزایش تورم
براساس دیدگاه اقتصاددانها، عامل اصلی ایجاد تورم در جامعه افزایش حجم نقدینگی می‌باشد. این افزایش حجم نقدینگی ناشی از خلق پولی است که توسط سیستم بانکی به جامعه تزریق می‌شود و همین مسئله باعث کاهش ارزش پول مردم و افزایش غیرواقعی قیمت کالاها در جامعه می‌شود.
برای فهم دقیق تر باید بدانیم سیستم بانکی چرا و چگونه خلق پول می‌کند. توضیح این روند نیازمند مقاله مجزایی است (که در ادامه می‌توانید ملاحظه کنید) اما اجمالا سیستم بانکی از دو طریق افزایش پایه پولی توسط بانک مرکزی و افزایش حجم اعتبارات بانکی توسط بانک‌های تجاری، حجم نقدینگی را در کشور افزایش می‌دهد.
نقش دولت در گرانی کالاها
بخش واقعی اقتصاد کشور از سه بخش تشکیل شده است: تولید، توزیع، مصرف کالاها. دولت با ایجاد یک بخش مالی در اقتصاد بر چرخه تولید و توزیع و مصرف تسلطی پیدا کند که با تخصیص منابع مالی به بخش‌هایی که صلاح می‌داند، روند و چرخه اقتصادی را به سمت سیاست‌های مدنظر خود هدایت کند. برای مثال در صنعت خودرو، با ایجاد تعرفه بر خودروهای وارداتی و انحصار تولید خودرو در دو شرکت دولتی و تخصیص منابع به این دو شرکت؛ سیاست‌های اقتصادی خود را در بخش خودرو اعمال می‌کند.
