بسم الله الرحمن الرحیم
وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (انفال، 41)
تعریف و اهمیت خمس
خمس یکی از فروعات ده گانه اسلام است که خداوند متعال و اولیای الهی بر پرداخت آن تاکید داشتند. در روایات مى خوانیم: «لا یعذر عبد اشترى من الخمس شیئاً ان یقول ربّ اشتریته بمالى حتّى یأذن له اهل الخمس» عذر کسى که از خمس چیزى خریدارى کند پذیرفته نیست، مگر آنکه صاحبان خمس اجازه دهند.
امام خمینى در تحریرالوسیله مى فرماید: هر کس درهمى از خمس را نپردازد جزء ستمگران بر اهل بیت و کسانى که حق آن بزرگواران را غصب کرده اند مى شود.
اما محاسبه و پرداخت خمس در دوران با چالش هایی همراه بوده است . یکی از موارد خمس که بیشتر مبتلابه می‌باشد، خمس مازاد بر مئونه سالیانه می‌باشد. یعنی هر فرد، دارایی یک ساله خود را محاسبه می‌کند و مخارج سالیانه خود را از آن کسر می‌نماید. سپس خمس مقدار باقی مانده را محاسبه و پرداخت می‌کند.
اما معیار ما برای محاسبه دارایی ها و مقدار باقی مانده اشخاص چیست؟
دفاتر مراجع تقلید از ریال برای محاسبه خمس استفاده میکنند. بدین صورت که ارزش ریالی دارایی های اشخاص را محاسبه میکنند و اموال مخمس و معاف از خمس را از آن کسر کرده، و خمس باقی مانده اموال را دریافت میکنند.
چالش ریالی پرداخت خمس
حال سوال این است، در شرایطی که تورم باعث افزایش ریالی دارایی های شخص می‌شود، ولی مقدار دارایی‌های واقعی شخص تغییر نکرده است. چگونه می‌توان خمس افراد را دقیق محاسبه کرد؟
پول اعتباری محاسبه و پرداخت خمس را دچار چالش کرده زیرا پول اعتباری ذاتا ارزشمند نیست و ارزش آن در نوسان است. زمانی که بخواهیم از این نوع پول برای محاسبه و سنجش کالاها استفاده کنیم، چالش های زیادی برای افراد ایجاد می‌شود.
سود سالیانه افراد، به دو طریق ایجاد می‌شود:
1. گرانی واقعی کالاهای شخص که بخاطر افزایش کیفیت یا براساس افزایش تقاضا یا کاهش عرضه بوجود می‌آید.
2. تورم که بخاطر حجم نقدینگی و کاهش ارزش ریال ایجاد می‌شود.
اما تفکیک این دو از یکدیگر در بستر ریالی موجود غیرممکن است. به همین دلیل ریال نمی‌تواند معیار مناسبی برای محاسبه خمس باشد. بنابراین ما به یک معیار ثابت برای محاسبه خمس نیاز داریم، که تورم و شرایط نوسان بازار، کمتر بر ارزش آن تاثیرگذار باشد.
خمس طلا
به نظر می‌رسد بهترین معیار از نگاه تاریخی، شرعی و ملاحظات کنونی اجتماعی، محاسبه بر اساس «طلا» باشد. همان گونه که مراجع تقلید در گذشته تعیین مهریه را از بستر ریال به طلا منتقل کردند تا کاهش ارزش ریال باعث کاهش ارزش مهریه زنان نشود. مراجع می‌توانند معیار محاسبه خمس را از بستر ریال به طلا منتقل کرده و افراد خمس خود را دقیق و شرعی پرداخت کنند.
فرض کنید فروشنده ای سال گذشته 10 قفسه کالا به ارزش 100 میلیون تومان داشته که خمس آن را پرداخت کرده است. امسال 10 قفسه کالای او به 8 قفسه رسیده است اما ارزش آن به 200 میلیون تومان افزایش پیدا کرده است. حال این شخص باید خمس 100 میلیون افزایش سرمایه خود را بپردازد در حالی که میزان کالای واقعی او کمتر شده است!
اما اگر براساس «طلا» خمس او را محاسبه کنیم، 10 قفسه کالای همان فروشنده در سال گذشته با احتساب قیمت روز طلا، معادل 100 گرم طلای 18 عیار بوده است. امسال ارزش ریالی کالاهای این شخص، همزمان با ارزش طلا دو برابر شده است. بنابراین خمسی به او تعلق نخواهد گرفت. زیرا دارایی‌های امروز فروشنده، معادل همان 100 گرم طلای 18 عیار است.
