گستردگی پول در زندگی روزمره ما به قدری است که به پدیده‌ای ضروری تبدیل شده است و بدون آن زندگی اجتماعی عملا غیر ممکن است. به عنوان مثال برای خرید کالاها، خدمات، دارایی‌ها، پرداخت بدهی‌ها، دسمتزد، سود و بهره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در
در اهمیت پرداخت به ماهیت شناسی پول همین بس که کینز برای شناخت پول و آثارش به مدت پنج یا شش سال در دهه 1920 به مطالعه علم اوزان و مقادیر و دانش سکه شناسی پرداخت تا بتواند به خاستگاه تاریخی و منطقی پول در تمدن‌های باستانی شرق نزدیک دست پیدا کند؛ از طرف دیگر شومپیتر می‌گوید: اشاره با دقت به دیدگاه‌های مختلف درباره پول به سختی شناساندن ابرهای تیره و تار در حال حرکت است. از سوی دیگر درک درست از ماهیت و ویژگی‌های پول، شناسایی پیشینه و دگرگونی‌های تاریخی، موقعیت فعلی و عوامل تأثیرگذار در آن برای متخصصان و فقیهان جایگاه ویژه‌ای دارد چراکه ایشان نخست باید ماهیت و ویژگی‌های آن را بشناسد و آن گاه موضوع و فرع فقهی شناخته شده را به اصل برابر آن برگرداند تا احکام پی درپی آن را بیان کند.
ارسطو (322 ق.م) در کتاب اخلاق نیکوماخوسی پول را اینچنین تعریف می‌کند: “پول به مثابه مقیاس عمل می‌کند، کالاها را سنجش پذیر و همسنگ می‌سازد؛ زیرا اگر مبادلهای وجود نداشت ارتباطی وجود نمی‌داشت، و اگر همسنگی وجود نداشت، مبادلهای وجود نمی‌داشت و اگر سنجش پذیری وجود نداشت همسنگی وجود نمی‌داشت“؛ توماس آکویناس (1274م) می‌گوید: “هر چیز که بتوان ارزش آن را با پول سنجید پول شمرده میشود“؛ جان لاک (1704م) می‌گوید: “پول دارای ارزش است و از این نظر ماهیت نوعی کالا را دارد، پول کالایی است شناخته‌تر، دارای نام، تعداد و وزن ثابت‌تر که ما را به ارزیابی میزان کمیابی و فروش یک کالا نسبت به کالاهای دیگر قادر می‌سازد” یا در جای دیگر می‌گوید: “پول معیار بازرگانی و نرخ هرچیز است“. دیوید هیوم (1776م) می‌گوید: “پول به معنی دقیق کلمه، از موضوعات تجارت نیست، بلکه تنها ابزاری است که مردم به منظور تسهیل مبادله‌ی یک کالا با کالای دیگر بر سر آن توافق کرده‌اند“؛ دیوید ریکاردو (1823م) در باب اصول اقصاد سیاسی و مالیات ستانی بخش ششم می‌نویسد: “مطلوب خواهد بود اگر وسیله‌ای داشته باشیم که به کمک آن کم و زیاد شدن ارزش واقعی هر یک را معلوم کنیم اما دستیابی به معیار واحد و ثابت ارزش که خود دستخوش نوسان نباشد نا ممکن است” (در واقع پول را معیار سنجش نمیداند)؛ ناسائوویلیام سینیور (1864م) به این مطلب اشاره می‌کند که: “کالایی که به عنوان وسیله‌ی عام مبادله انتخاب میشود صرف نظر از ماهیت آن، پول است“. فیشر (1911) عقیده دارد هر کالایی که پول نامیده میشود باید به طور عام در مبادله قابل پذیرش باشد و هر کالایی که به طور عام در مبادله پذیرفتنی است، باید پول نامیده شود. هیکس (1989م) می‌گوید: “پول چیزی است که وظایف پول را انجام دهد“. و یا کلاور (2011م) می‌گوید با پول کالا خریده میشود و با کالا پول به دست می‌آید.
به
به طور کلی می توان گفت که در تمام جوامع استفاده از پول مرسوم بوده و یک کالا به عنوان معیار سنجش و یا وسیله‌ای برای مبادله، مورد استفاده قرار می گرفته است. افراد جامعه توافق میکردند که یک چیز به عنوان پول، وسیله‌ای برای پرداخت‌های بین خودشان یا تسویه بدهی ها مورد استفاده قرار گیرد. در ابتدا پول کالایی، سپس پول اعتباری، پول تحریری و پول الکترونیکی مراحل طی شده پول هستند، در زمان حاضر نیز پول مجازی در تکاپوی کسب مقبولیت عمومی است.
ملاک و اساس تغییرات و تحولات در پول به صورت دارایی های فیزیکی، شرایط یکنواختی، تقسیم پذیری، انتقال پذیری و دوام بوده است که در نهایت فلزات طلا و نقره این شرایط را به خوبی احراز کردند و توانستند چندین هزار سال به عنوان پول در جریان باشند همانگونه که در مطالعات تاریخی و باستان شناسی سکه‌هایی از هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و… کشف گردیده است.
پس از رواج مسکوکات طلا و نقره به عنوان پول در بین جوامع مختلف، وسیله دیگری با نام رسید پول تمام عیار و اسکناس هایی با صد در صد تعهد بازپرداخت بر حسب طلا و نقره ایجاد گردید. در ابتدا مردم می‌دانستند که در هنگام معامله با این نوع رسیدها و اسکناسها، در واقع طلا و نقره در ذمه این سندها را معامله می‌کنند و سندها و اسکناس ها صرفا رسید تلقی می شدند، نه پول. اما در ادامه وابستگی این رسیدها به مسکوکات طلا و نقره از بین رفت و پول اعتباری محض و بدون پشتوانه ایجاد گردید.
با توجه به مطالبی که ذکر شد این مسئله قابل توجه است که درواقع آنچه مورد اختلاف است مصداق پول است یعنی آیا آنچه هم اکنون از آن به عنوان پول صحبت میشود آیا پول است یا خیر در واقع مصداق پول است که مورد منازعه و بحث قرار گرفته است در همین راستا با بررسی نظریات متفکران و اقتصاد دانان غربی به دو نظریه عمده در غرب دست می‌یابیم: 1- نظریه متالیزم 2- نظریه چارتالیزم این دو اصطلاح ابتدا به وسیله ناپ در سال 1905 استفاده شده بود.
نظریه متالیزم یا به عبارت دیگر نظریه پول کالایی: اندیشه‌ای که می‌گوید پول یک کالا است که اغلب به شکل فلز گرانقیمت در جریان بوده است البته در زمان قدیم به شکل‌های گوناگون دیگری نیز همچون سنگ، چرم، پشم حیوانات، ادویه، نمک و… وجود داشته اما با توجه به اینکه طلا و نقره خواص پول (واسطه مبادله، معیار سنجش، ذخیره ارزش) را در خود داشت توانست چندین هزار سال به عنوان پول در جریان باشد.
نظریه چارتالیزم یا به عبارت دیگر پول امری دولتی: به گفته گودهارت در این اندیشه پول با فرمان و امر دولت پدید می‌آید. در واقع پول دولتی بدون پشتوانه به وسیله دولت برای پوشش هزینه‌هایش ایجاد شده و منتشر میشود. مالیات در این سیستم برای اصلاح و کنترل مقدار پول بدون پشتوانه در گردش سبکار گرفته میشود.به طور خلاصه میتوان گفت دیدگاه چارتالیست‌ها این است که ارزش پول مستقل از ماده‌ای است که از آن ساخته میشود چه فلز باشد یا کاغذ و همیشه هم همین طور بوده است.
| نظریه متالیسم | نظریه چارتالیسم | |
| چیستی پول | پول کالا است | پول اعتباری است با فرمان دولت |
| ارزشمندی پول | به جهت ماده و کاری که بر آن انجام گرفته | مستقل از ماده ای که از آن ساخته میشود |
| ایجاد پول | امکان ندارد | به فرمان و امر دولت پدید می‌آید |
اما بهترین تعریف از پول را میتوان در روایتی از امام صادق (علیه السلام) یافت که از ایشان در مورد درهمها، دینارها و آنچه درباره‌ی آنها بر مردم است، پرسیده شد. فرمودند: «آنها [دینارها و درهمها] مهرهای خداوند در زمین او هستند. خداوند آنها را موجب صحت خلق خویش قرار داد. به وسیلة آنها، شئون مردم و خواستهایشان مستقیم و برپا می‌گردد. پس، کسی که از این پول بسیار داشته باشد، به حق خدا در مورد آنها قیام کند و زکات آنها را بدهد، او کسی است که این پول‌ها برای او پاکیزه و خالص شده است. وهر کسی از آنها بسیار داشته باشد و بخل ورزد و حق خدا در آن را نپردازد و از آنها ظروف طلا و نقره بسازد، او کسی است که وعده‌ی عذاب الهی در کتابش برای او سزاوار است.
